Akropol ateński

Akropol ateński jest głównym symbolem Aten, przez długi czas był ważnym centrum politycznym, religijnym i kulturalnym starożytnej Grecji i odgrywał ważną rolę w całej długiej historii Aten. W 1987 roku Akropol został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Akropol został zbudowany w starożytności, stopniowo rozbudowywany i przeszedł największe zmiany, zwłaszcza między XIII a V wiekiem p.n.e. Akropol jest usadowiony na wzgórzu kilka metrów nad morzem, z jedną drogą dojazdową i źródłami wody w pobliżu. Wszystko to sugeruje, że w najwcześniejszych czasach Akropol prawdopodobnie służył jako miejsce sanktuarium lub cytadeli. Jednak istnienie Partenonu i innych unikalnych obiektów historycznych przenosi znaczenie tego miejsca znacznie dalej.

Według badań archeologicznych już w połowie II tysiąclecia p.n.e. na skalistym wzgórzu stał mykeński zamek królewski. Bardziej mroczne starożytne budowle, których pozostałości można do dziś podziwiać na Akropolu - Partenon, świątynia Erechtheum, Propylaea i inne - powstały za panowania Peryklesa (460-430 p.n.e.) i pod nadzorem głównego rzeźbiarza, Pheidiasza. W V w. p.n.e. wzniesiono także kolumnową bramę Propylaea, małą świątynię Ateny Nike i inne budowle, ale niestety większość ich pozostałości nie zachowała się.

Na Akropolu znajdował się również ogromny posąg bogini Pallas Ateny. Słynny rzeźbiarz Feidiasz zaprojektował ją z drewna i pokrył płatami złota, kości słoniowej i klejnotami na oczy. Jednak posąg w tajemniczy sposób zniknął w toku historii. Ale istnienie posągu potwierdzili XX-wieczni archeolodzy, którzy znaleźli jego niewielkie fragmenty. Początkowo o zabranie posągu podejrzewano Rzymian, ale dziś historycy bardziej skłaniają się do tego, że został on zabrany i zniszczony przez chrześcijan. Według uczonych Rzymianie nie niszczyli ateńskich budowli, a raczej je podziwiali i naprawiali, mimo że mieli własne bóstwo (np. cesarz Hadrianus kazał dokończyć budowę świątyni Zeusa, mimo że Rzymianie nie czcili Zeusa jako boga).

Piękny widok na cały Akropol, a zwłaszcza na świątynię Partenon, roztacza się z pobliskiego wzgórza Lykavittos. Co więcej, jeśli wybierzesz się tutaj o zachodzie słońca, zostaniesz nagrodzony naprawdę zapierającym dech w piersiach spektaklem.

W osobnym artykule znajdziesz porady turystyczne i ciekawostki dotyczące stolicy Aten.

Świątynia Partenonu

Ogromna, podłużna świątynia poświęcona patronce miasta, Atenie, została zbudowana w V wieku p.n.e. za czasów Peisistratusa, a następnie ukończona za czasów Peryklesa. Partenon jest wizytówką Akropolu, na pierwszy rzut oka bardzo prostą i o czystych liniach, ale z drugiej strony wciąż owianą wieloma znakami zapytania. Architektoniczna osobliwość i czysta precyzja świątyni polega na tym, że jej prostota jest tylko zwodnicza. Poszczególne kolumny kolumnady mają coraz mniejszą grubość w kierunku środka kolumnady, przestrzeń między kolumnami również zmniejsza się w kierunku środka kolumnady, a dodatkowo pochylają się one w kierunku środka (nie ma więc prostych linii pionowych, ale każda kolumna jest prawie niezauważalnie pochylona, tak że teoretycznie ich wydłużone linie spotykałyby się wysoko na niebie). Jednak wszystkie te anomalie są niemal niewidoczne dla zwykłego obserwatora.

Świątynia była przeznaczona do kultu masowego, a jej wnętrze było pięknie ozdobione kolorami (ogólna cecha starożytnych świątyń, które powszechnie były kolorowe w środku). Widzimy tu marmurowe płaskorzeźby bogów Posejdona, Apolla i Artemidy.

Partenon, jako najbardziej mało znaczący obiekt na Akropolu, odegrał ważną rolę w całej historii Aten. W północno-wschodnim narożniku jego wnętrza wciąż lekko widoczne są ślady chrześcijańskich fresków z okresu bizantyjskiego, kiedy to świątynia została przekształcona w bazylikę św. Marii. Akropol pełnił w tamtych czasach również funkcję twierdzy. Z kolei w południowo-zachodnim narożniku znajdujemy pozostałości schodów do minaretu, który został dobudowany do świątyni w połowie XV wieku w czasie panowania tureckiego, kiedy to świątynia pełniła funkcję meczetu.

Partenon służył też swego czasu do przechowywania prochu strzelniczego, co okazało się dla niego niemal zgubne, gdyż w 1687 roku, gdy Ateny były oblegane przez Wenecjan, strzał oddany podczas bombardowania Akropolu spowodował eksplozję przechowywanego prochu. Uszkodzenie Partenonu miało więc wpływ na jego obecną formę. Niestety, gdy Imperium Osmańskie odzyskało swoją pozycję na Akropolu, tutejsze zabytki i kosztowności zostały wyprzedane jako pamiątki dla Europejczyków.

Świątynia Erechtheum (Erechteion)

Świątynia Erechtheum również została zbudowana w V wieku p.n.e. i pierwotnie była poświęcona Atenie i Posejdonowi, później legendarnemu królowi Erechtheusowi. I choć Partenon był największą budowlą na Akropolu, to właśnie świątynia Erechtheum była uważana za duchowe centrum. Mówi się również, że miejsce, na którym stoi świątynia, jest najświętszą częścią Akropolu.

Pierwotnie na jej terenie stały trzy oddzielne małe świątynie, które wraz z budową nowej świątyni zostały połączone w jedną. Przy północnym wejściu do świątyni Erechtheum znajdujemy przedsionek, którego dach zamiast kolumn podtrzymują posągi sześciu pięknych dziewcząt (zwanych kariatydami).

Pod panowaniem bizantyjskim świątynia ateńska stała się kościołem, a następnie haremem tureckiego dowódcy.

Propylaea

Propylaea była bramą do ateńskiego Akropolu. Wielka konstrukcja składała się z marmurowych schodów i bramy z pięcioma wejściami, które były zamykane w nocy i w razie niebezpieczeństwa, co czyniło Akropol nieprzeniknioną fortecą. Nazwa pochodzi od słowa "propylon", czyli "brama".

Ze względu na swoje położenie Akropol ma naturalnie dobrą pozycję obronną. Pierwsze ufortyfikowanie Akropolu nastąpiło w okresie mykeńskim, a ślady tego wczesnego muru obronnego są nadal wyraźnie widoczne, zwłaszcza w południowo-wschodniej części Propylejów. Kolejne fortyfikacje były dodawane, zwłaszcza po wojnach perskich, a później zostały wzmocnione, gdy Akropol stał się miastem-twierdzą.

Masywna budowla Propylaea, którą mogą oglądać dzisiejsi zwiedzający, pochodzi z czasów panowania Peryklesa (437-432 p.n.e.). Perykles kazał ją zbudować po ukończeniu Partenonu i powierzył jej projekt architektowi Mnesiclesowi, który nadał jej charakter ateńskich świątyń i sanktuariów. W toku kolejnych dziejów budynek był dostosowywany do ówczesnych potrzeb, a nawet mieścił skład amunicji w czasach Imperium Osmańskiego, którego wybuch w 1640 roku spowodował znaczne zniszczenia Propylaea. Po uzyskaniu niepodległości przez Grecję usunięto epokowe malowidła i dobudówki, a cały budynek wyremontowano.

Świątynia Ateny Nike

Ta mniejsza, dwunawowa świątynia również została zbudowana w V wieku p.n.e. Poświęcona była patronce miasta, Atenie, oraz starszej bogini Nike, która miała chronić wejście na Akropol.

Świątynia Ateny Nike stała na prawo od Propylejów, aż została zburzona przez żołnierzy osmańskich w 1686 roku, kiedy to użyli oni kamieni ze świątyni jako materiału budowlanego do budowy muru obronnego przeciwko Wenecjanom.

Nowe muzeum na Akropolu

Na południowy wschód od Partenonu (w odległości ok. 300 m) znajduje się Nowe Muzeum Akropolu, zaprojektowane przez Bernarda Tschumiego i otwarte w 2009 r. Jego przestrzeń wystawiennicza jest około 10 razy większa niż starego Muzeum Akropolu, a muzeum przechowuje jedną z najbogatszych kolekcji historycznych na świecie.

W muzeum znajdują się ważne znaleziska historyczne z Akropolu i okolic, w szczególności duża liczba archaicznych rzeźb, stara ceramika oraz bardzo efektowny i wiernie oddany model całego gzymsu Partenonu, w tym słynne metopy Feidiusza (czyli tzw. fryzy w nawierzchni, w przypadku Partenonu są to 92 metopy przedstawiające walkę centaurów i lapitów). Możemy też zobaczyć kariatydy, czyli posągi dziewic podtrzymujące fasadę świątyni w Erechtheum, czy np. posąg starożytnego ateńskiego boga Erechtheusa, który przedstawiony jest jako istota w połowie ludzka (górna część ciała) i w połowie wężowa (dolna część ciała).

Jednak większość wystawionych eksponatów to tylko repliki znanych dzieł, a ich oryginały znajdują się w British Museum w Londynie. W rzeczywistości na początku XIX wieku brytyjski wysłannik do Konstantynopola, Lord Elgin, zabrał ze sobą do Anglii prawie całą rzeźbę Akropolu i wystawił ją w British Museum.

Inne ważne zabytki w Atenach

Ateńska agora

Główna droga z Akropolu prowadzi w dół do agory ateńskiej. Słowo "agora" oznacza po grecku przede wszystkim "targowisko", ale ateńska agora była czymś znacznie więcej. Było to centrum Aten, z budynkami administracyjnymi, biurami politycznymi i sądami, a także centrum handlowe, gdzie sprzedawano i kupowano różnego rodzaju rzeczy. Agora była również miejscem debat politycznych i filozoficznych, m.in. kącik mówcy, który pozwalał wszystkim pełnoprawnym obywatelom ateńskim na wyrażanie swoich opinii.

Przy wejściu do agory stoi dziś pięknie zachowana grecka świątynia Tezeusza (Temple of Theseion-Hephastion), pochodząca z V wieku p.n.e. Świątynia była poświęcona patronce miasta, Atenie, oraz bogu Hefajstosowi. Świątynia Theseum jest czasem nieco pomijana ze względu na turystyczny Akropol, ale zdecydowanie nie należy jej przegapić, gdyż jest to jeden z najlepiej zachowanych starożytnych zabytków w całej Grecji.

Horologium (Wieża Wiatrów)

Na agorze ateńskiej znajdziemy również ciekawy zabytek, jakim jest ośmiokątne, wysokie i marmurowe tzw. Horologium Andronikusa z Cyrrhus, zwane zwykle "Wieżą Wiatrów". W Horologium znajdował się zegar słoneczny, zegar wodny (służył do odmierzania czasu w pochmurne dni) oraz łopatka meteorologiczna. Turcy pozostawili tę strukturę bez zmian i podobno uważali ją za grobowiec dwóch lokalnych proroków, Sokratesa i Platona.

Odeum Heroda Atticusa (Odeon)

Poniżej sanktuarium na Akropolu, na południowo-zachodnim zboczu wzgórza, bogaty Rzymianin Herod Atticus kazał wybudować w 161 r. n.e. Odeum na 5 tys. miejsc jako pomnik swojej żony. Osobliwością tego rzymskiego teatru jest to, że jego półokrągła widownia została wydrążona w skale, miała trzypiętrową fasadę z łuków i była również zadaszona drewnem cedrowym.

Odeum zostało wyremontowane i jest obecnie wykorzystywane (już bez dachu) do Letniego Festiwalu Muzycznego w Atenach.

Teatr Dionizosa

Jeszcze wcześniej na południowym stoku zbudowano Teatr Dionizosa, gdzie od VI w. p.n.e. miejscowi Grecy czcili śpiewem i tańcem Dionizosa, boga płodności, wina i wesołości. Teatr stał się później główną sceną i miejscem wystawiania sztuk dramatycznych, a widzowie mogli oglądać dzieła Ajschylosa, Arystofanesa, Eurypidesa i Sofoklesa.

W teatrze odbywały się wiosenne uroczystości ku czci boga Dionizosa, na które przybywały tłumy z wielu części Grecji oraz greckich kolonii w Azji Mniejszej i Italii. W rzeczywistości obchody przybrały formę konkursu na najlepsze przedstawienie dramatyczne, gdzie zarówno sztuki tragiczne, jak i komiczne były prezentowane przez najlepszych aktorów. Sztuki teatralne w starożytności nie służyły jednak tylko rozrywce, ale musiały mieć także głębszy wymiar edukacyjny i kulturowy. Teatr miał około 13 tysięcy miejsc, podzielonych na 67 rzędów. Jury i dostojnicy kościelni mieli kamienne miejsca w pierwszym rzędzie, oznaczone ich nazwiskami.

Teatr był jednak wielokrotnie niszczony i przebudowywany, a jego obecny wygląd pochodzi głównie z okresu rzymskiego.

W pobliżu Teatru Dionizosa znajdują się ruiny starożytnego sanktuarium Asklepiona. Budowla, pochodząca z 420 r. p.n.e., poświęcona była bogu medycyny, Asklepiuszowi, a oprócz sanktuarium pełniła również funkcję szkoły medycznej i gabinetu zabiegowego.

Świątynia Zeusa w Olimpii (Olympeion)

Świątynia Zeusa stoi w pobliżu Łuku Hadriana i starego Stadionu Olimpijskiego. Olympeion jest jedną z największych zachowanych świątyń w Grecji, gdyż w swoim czasie zajmował obszar o długości około 96 m i szerokości 40 m. Do dnia dzisiejszego zachowała się tylko jej część, a mianowicie 15 wysokich kolumn korynckich (z ogólnej liczby 104). Można tu również zobaczyć kolumnę, która spadła podczas burzy mniej więcej w tym czasie i rozpadła się na kamienie.

Łuk Hadriana

W okresie panowania rzymskiego cesarz Hadrian kazał wybudować w Atenach zupełnie nową dzielnicę, oddzieloną bramą, tzw. łukiem Hadriana. Łuk Hadriana pochodzi z początku naszej ery i ma dwie inskrypcje - w kierunku Akropolu czytamy: "To jest miasto Tezeusza, starożytne miasto". a po drugiej stronie jest napis: "To jest miasto Hadriana, nie Tezeusza". Dziś łuk stanowi granicę między Starym i Nowym Miastem.

Ogród Królewski i Park Zappeion

Klasyczny budynek Zappeion z 1888 roku stoi w Ogrodzie Królewskim i jest tradycyjnie miejscem wystaw i innych imprez towarzyskich. W czasie igrzysk olimpijskich było to centrum prasowe.

Ogród Królewski to duży park o powierzchni prawie 16 hektarów, w którym rosną różnorodne drzewa, krzewy i kwiaty, a także wysokie palmy. Jeśli szukasz przyjemnego i zielonego miejsca na relaks w Atenach, nie zawiedziesz się na Ogrodzie Zappeion.

 

Poza okresem starożytnym na wygląd ateńskich zabytków w różnym stopniu wpływały także inne epoki historyczne, przez które Ateny przechodziły, zwłaszcza okresy dominacji obcych mocarstw - Cesarstwa Bizantyjskiego, Cesarstwa Rzymskiego czy Imperium Osmańskiego. Każda z tych kultur pozostawiła swój ślad.

Jeśli interesuje Cię historia stolicy, możesz też przeczytać nasz artykuł Historia Aten.

Styl antyczny był jednak popularny także w późniejszej historii Aten, a pod koniec XIX wieku nastąpił zwłaszcza powrót do starożytnej architektury greckiej, z wieloma nowymi budynkami zaprojektowanymi jako kopie starożytnych struktur. Podobnie, spacerując po parkach i placach Aten, charakterystyczne są posągi najważniejszych postaci ateńskich, często w tzw. stylu antycznym.