Zabytki na wyspie Kreta

Kreta i królewskie pałace minojskie

Pierwszą znaczącą cywilizacją, która osiedliła się na Krecie i która jest również uważana za pierwszą zaawansowaną cywilizację w Europie, była tzw. cywilizacja minojska. Najwcześniejsze ślady cywilizacji minojskiej na Krecie pochodzą z 3000 r. p.n.e., ale największy rozkwit kultury minojskiej nastąpił około 2000 r. p.n.e., kiedy to wybudowano pierwsze wielkie pałace królewskie. Pozostałości tych pałaców przetrwały do dziś, a stanowiska archeologiczne z okresu minojskiego są dumą Krety - w szczególności stanowiska archeologiczne w Knossos, Festos, Malia i Kato Zakros.

Największy z pałaców królewskich nosi nazwę Knossos (w swoim czasie "dom podwójnych toporów"), a jego pozostałości można znaleźć w pobliżu obecnej stolicy Heraklionu. Knossos najprawdopodobniej funkcjonowało jako centrum polityczne i administracyjne cywilizacji minojskiej. Był to rzeczywiście bardzo duży kompleks budynków, pomieszczeń, dziedzińców i korytarzy, których piękno i wspaniałość zaczął odkrywać w 1900 roku brytyjski archeolog Arthur Evans. Z pałacem w Knossos związana jest także legenda mitologii greckiej, według której to właśnie tutaj więziony był straszny Minotaur, ludzki stwór z głową byka.

Drugim największym i najstarszym pałacem minojskim był położony na południu Krety pałac Festos (lub Faistos), który w swoich czasach był najbardziej wpływowym miastem w południowej części wyspy. Podczas wykopalisk archeolodzy odkryli także tzw. dysk z Faistos, gliniany dysk opisany skomplikowanym pismem hieroglificznym, które nie zostało jeszcze wiarygodnie rozszyfrowane. Zaledwie około 4 km od pałacu Festusa stał niegdyś pałac Agia Triada, a oba miasta rozwinęły bardzo bliskie relacje. Według niektórych uczonych, pałac Agia Triada był prawdziwym domem króla, a pałac w Knossos był głównym centrum administracyjnym i kulturalnym obszaru, z którego władca rządził.

Pozostałości trzeciego co do wielkości pałacu Malia zostały odkryte na wschód od miasta Heraklion, w pobliżu dzisiejszego kurortu o tej samej nazwie. Podczas wykopalisk odsłonięto także kilka grobowców, a w jednym z nich znaleziono piękny klejnot w postaci dwóch pszczół niosących kroplę miodu. Cztery najważniejsze pałace minojskie dopełnia pałac w Kato Zakros, położony u wschodnich wybrzeży Krety. Jest to dobrze zachowana ruina dawnego pałacu, którą archeolodzy stopniowo odsłaniają i znajdują wiele ciekawych fragmentów, w tym przedmioty z życia codziennego Minojczyków. Stanowisko położone jest na pięknej i odludnej kreteńskiej wsi, z dala od ruchliwego życia głównych ośrodków turystycznych.

Zabytki Krety z Imperium Rzymskiego i Bizantyjskiego

W centralnej części południowej Krety, w pobliżu pałaców Festos i Agia Triada, można odwiedzić inne ciekawe stanowisko archeologiczne Gortys. Miasto Gortys zaczęło się rozwijać w okresie minojskim, ale swój rozkwit osiągnęło w okresie hellenistyczno-rzymskim, kiedy to stało się stolicą wyspy Krety. Rzymski odeon z kamiennymi blokami tzw. Kodeksu Gortysa i bazylika św. Tytusa stanowią główną część wykopalisk, natomiast poza ogrodzonym terenem można zobaczyć także np. mały rzymski teatr czy łaźnie. A pomiędzy tym wszystkim znajduje się wiele drzew oliwnych, z których niektóre są nawet chronione ze względu na swój wiek.

Gortys jest również uważany za jeden z głównych ośrodków "chrystianizacji" Krety. Wczesnochrześcijańska bazylika św. Tytusa została zbudowana w VI wieku i nosi imię pierwszego biskupa Gortys, św. Tytusa.

Tętniącym życiem i prosperującym miastem rzymskim było również Olous, które dziś leży uśpione pod morzem w pobliżu półwyspu Spinalonga i twierdzy Spinalonga. Prawdopodobnie na skutek stopniowego zatapiania się wschodniokreteńskiego lądolodu, miasto zostało stopniowo zatopione przez morze, a jego pozostałości najlepiej można obserwować podczas nurkowania i snorkelingu.

Weneckie i tureckie zabytki na Krecie

Heraklion (lub Iraklio) jest stolicą Krety i obowiązkowym punktem zwiedzania, jeśli jesteś w centralnej części wyspy. Jak większość nadmorskich miast na Krecie, Heraklion przybrał swoją obecną formę pod rządami Wenecjan (którzy rządzili Kretą od 1204 do 1669 roku). Dominantą miasta jest stary wenecki port z twierdzą Koules, wspaniałe są także zachowane mury miejskie czy wenecki plac ze słynną fontanną lwa. W tym okresie Kreta przeżywała również rozkwit kulturalny, pojawiali się tu tacy artyści jak El Greco.

Podczas pobytu w stolicy polecamy również wizytę w Muzeum Archeologicznym w Heraklionie, które gromadzi eksponaty z najważniejszych miejsc na wyspie i jest szczególnie cenione za obszerną ekspozycję przedstawiającą życie cywilizacji minojskiej na Krecie.

Po długim tureckim oblężeniu, w 1669 roku Kreta znalazła się pod panowaniem Imperium Osmańskiego, a stolicą wyspy zostało miasto Chania (którą było do 1972 roku, od kiedy stolicą jest Heraklion). Chania to piękne miasto, które warto zwiedzić na piechotę. Można wędrować wąskimi, romantycznymi uliczkami, podziwiać pozostałości murów obronnych z XVI wieku, robić zakupy na historycznym, zadaszonym rynku i zatrzymać się na chwilę w ładnym, dawnym porcie rybackim.

Mniej więcej w połowie drogi między Chania a Heraklionem leży piękne, zabytkowe miasto Rethymno. Stare miasto Rethymno jest trochę mieszanką architektury weneckiej i tureckiej. Rethymno zostało założone w 1204 roku po zajęciu wyspy przez Wenecjan, więc większość budynków jest tu zbudowana w stylu weneckim. Można w nich jednak znaleźć także typowe elementy architektury tureckiej, takie jak wysoki minaret.

W Rethymno znajduje się także jedna z największych weneckich fortec w całej Grecji. Twierdza Fortezza została zbudowana w XVI wieku, aby lepiej chronić miasto. Twierdza miała kształt gwiazdy, a szczególnie jej przestrzeń wewnętrzna była dopracowana i szczegółowa. Jak się jednak później okazało, walory obronne twierdzy były bardzo ograniczone. Pamiątką po tureckim oblężeniu i kreteńskiej dumie jest natomiast urodziwy Kościół Czterech Świadków (może bardziej znany jako Kościół Czterech Męczenników).

Najbardziej znanym symbolem bohaterstwa Kreteńczyków i ich oporu wobec tureckiej okupacji jest chyba klasztor Arkadi, który był świadkiem ogromnej tragedii w 1866 roku. Podczas oblężenia klasztoru przez wojska osmańskie zabarykadowało się tu kilkaset kobiet i dzieci, kreteńskich wojowników i mnichów. Gdy oblężenie osiągnęło punkt, w którym dla Kreteńczyków stało się jasne, że nie mają szans wobec tureckiej przewagi, wysadzili cały klasztor.

U południowych wybrzeży Krety stoi inna słynna wenecka forteca - Frangokastello, pochodząca z XIV wieku (co czyni ją jedną z najstarszych na Krecie). Twierdza ta jest szczególnie znana wśród miłośników tajemnic, gdyż podobno widziano cienie ludzkich postaci, całe grupy jeźdźców konnych i pieszych poruszających się wzdłuż wybrzeża i wokół zamku Frangokastello. Te dziwne postacie zasłużyły na miano "Drosoulites".

Interesującymi budowlami pochodzącymi z okresu weneckiego są również duże wiatraki. Pozostałości kilku z nich można znaleźć np. na płaskowyżu Lasithi, gdzie służyły do pompowania wód gruntowych, a następnie nawadniania okolicznych pól.