Pochodzenie cywilizacji minojskiej

Wyspa Kreta była zamieszkana już w okresie neolitu (około 6000 lat p.n.e.), kiedy to żyli tu łowcy-zbieracze, mieszkający w jaskiniach, a później w prostych budynkach mieszkalnych i hodujący zwierzęta gospodarskie. Jednak pierwszą spójną i zaawansowaną cywilizacją, która w istotny sposób wpisała się w historię Kretanii była tzw. cywilizacja minojska.

Pierwsi przedstawiciele kultury minojskiej pojawiają się na Krecie około 3000 roku p.n.e. Nie jest jednak do końca jasne skąd przybyli oni na Kretę, gdyż początki cywilizacji minojskiej są wciąż przedmiotem debaty naukowej. Kreta znajduje się w bardzo strategicznym miejscu, gdzie krzyżują się trzy kultury - europejska, azjatycka i afrykańska. Według najnowszych badań opartych na analizie DNA istnieje zgodność z ludnością zamieszkującą ówczesną Europę. Autorzy opracowania skłaniają się więc ku temu, że cywilizację minojską tworzyli potomkowie pierwszych rolników, którzy przybyli na wyspę z Bliskiego Wschodu.

Nazwę tej cywilizacji nadał brytyjski archeolog sir Arthur Evans, który na początku XX wieku odsłonił na Krecie pozostałości największego minojskiego pałacu - Knossos. Nazwał on wówczas całą cywilizację imieniem króla Minosa i mitycznego Minotaura, który miał być uwięziony w labiryncie pod pałacem. Arthur Evans jednak prawdopodobnie nie wymyślił słowa "Minoan", lecz zastosował nomenklaturę użytą w "Das Minoische Kreta" Karla Hoecka (1825). Tutaj słowo "Minoan" jest użyte jako synonim "starożytnego Kreteńczyka".

Rozwój cywilizacji minojskiej na Krecie

Cywilizacja minojska charakteryzuje się budową ogromnych pałaców królewskich, które pełniły rolę centrów kultury, władzy i religii tamtych czasów i z których centralnie kontrolowano przyległe obszary. Zajmując się głównie handlem morskim, Minojczycy wkrótce zdominowali pod względem gospodarczym i siłowym praktycznie cały basen Morza Śródziemnego. Opanowali umiejętności potrzebne do produkcji brązu, a wykorzystanie tego stopu pozwoliło im na budowę jeszcze lepszych statków.

Wraz z handlem rozprzestrzeniła się kultura i sztuka minojska. Wyraźne ślady kultury minojskiej można znaleźć na przykład na wyspach cykladzkich, na Cyprze, w starożytnym Egipcie i w Azji Mniejszej. Szczególnie Egipt zajmował ważną pozycję w kreteńskiej sieci handlowej. Minojczycy opanowali pismo, które wykorzystywali przede wszystkim do celów administracyjnych i gospodarczych (zapisywanie plonów rolnych, redystrybucja produkcji itp.) Pismo znane jest jako Linear A, ale nie zostało jeszcze wiarygodnie rozszyfrowane.

Pierwsze wielkie pałace datuje się na 2 000 lat p.n.e. Na Krecie stały cztery wielkie pałace - największy i najbardziej godny uwagi to pałac w Knossos, a następnie pałace w Fajstos, Malii i Kato Zakros. Dodatkowo kilka innych, mniejszych pałaców było rozrzuconych po całej wyspie. Każdy z tych pałaców jest w jakiś sposób unikalny, jednak możemy określić kilka wspólnych elementów - duże bramy wejściowe, kilka pięter, szereg indywidualnych budynków skupionych wokół centralnego dziedzińca, niezliczone pomieszczenia, sanktuaria, magazyny itp. połączone korytarzami i klatkami schodowymi. Inną charakterystyczną cechą pałaców minojskich jest fakt, że nie były one ufortyfikowane. Prawdopodobnie dlatego, że Kreta była wówczas potęgą morską i nie czuła potrzeby chronienia się przed atakami wroga. Podczas prac archeologicznych znaleziono również drobną ceramikę czy biżuterię.

Około 1700 r. p.n.e. w okolicy prawdopodobnie doszło do serii trzęsień ziemi, w wyniku których pierwsze większe pałace i przylegające do nich miasta zostały poważnie zniszczone. Mieszkańcy Krety nie zniechęcili się jednak i w miejsce starych pałaców wybudowali nowe, bardziej rozbudowane. Nowe pałace miały bardziej rozbudowany system odwadniania, klatki schodowe były znacznie szersze, sale przestronniejsze, budynki posiadały również własne dziedzińce, znajdowały się w nich unikalne pokoje królewskie, sale ceremonialne i sanktuaria. To, co odróżnia te nowe pałace od pierwszych, to nacisk na wnętrze i dekorację pomieszczeń. Zachowały się na przykład piękne freski ścienne ze scenami z ceremonii religijnych i życia codziennego ludzi, różne posągi i biżuteria.

Podobnie okoliczne miasta szybko odżyły i rozkwitły, głównie dzięki rozkwitowi handlu portowego, o czym świadczy fakt, że gwar i życie miast toczyło się głównie w ich portach. Okres od ok. 1700 p.n.e. do ok. 1450 p.n.e. można określić jako złoty wiek cywilizacji minojskiej.

Upadek miast minojskich nastąpił około 1450 r. p.n.e., kiedy to Kreta została zajęta przez Achajów z Grecji kontynentalnej. Znaczny cios w życie Kreteńczyków zadała również erupcja ogromnego wulkanu na pobliskiej wyspie Santorini. Powstały jedynie niewielkie budowle minojskie, a wraz z przybyciem Achajów wyskoczyły nowe budowle noszące elementy tzw. kultury mykeńskiej. Około 1425 roku p.n.e., prawdopodobnie w wyniku trzęsień ziemi lub innych klęsk żywiołowych, zniszczeniu ulegają również pałace minojskie i cywilizacja minojska przestaje istnieć.